Bệnh trĩ và các phương pháp điều trị

Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi ThS.BS Dương Xuân Lộc - Bác sĩ Ngoại tiêu hóa, Khoa Ngoại tổng hợp, Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Đà Nẵng.

Bản chất của trĩ là các đám rối mạch máu trong ống hậu môn, khi máu không được lưu thông, bị ứ đọng lại tĩnh mạch căng và giãn dần, tuỳ từng mức độ gây nên nhiều hay ít búi trĩ. Tĩnh mạch bị căng phồng đẩy niêm mạc ống trực tràng bị giãn theo, do thành mạch mỏng căng nên máu dễ bị thẩm thấu ra ngoài và nhìn sẽ thấy niêm mạc sa xung huyết và dễ vỡ. Lâu ngày mức độ giãn nặng hơn và sa ra ngoài.

1. Yếu tố nguy cơ và nguyên nhân gây bệnh trĩ

• Táo bón, hoặc tiêu chảy làm tăng tần suất bệnh trĩ, rặn làm tăng áp lực lên các tĩnh mạch gây căng giãn và ứ máu.
• Chế độ ăn ít chất xơ, làm tăng tần suất bệnh trĩ.
• Thừa cân và béo phì, làm gia tăng tần suất bệnh.
• Gia tăng áp lực ổ bụng gặp trong những người thường xuyên lao động nặng như khuân vác, vận động viên cử tạ, quần vợt,..., đứng lâu, ngồi nhiều như thư ký, thợ may, nhân viên bán hàng làm gia tăng áp lực ổ bụng cản trở sự hồi lưu máu về tim đưa đến giãn tĩnh mạch hậu môn.
• U vùng tiểu khung bao gồm u đại trực tràng, u ở tử cung và thai nhiều tháng làm cản trở hồi lưu máu trở về tim gây giãn tĩnh mạch.

Xem thêm: Bệnh trĩ từ A đến Z: Nguyên nhân, dấu hiệu và cách điều trị hiệu quả

2. Phân loại bệnh trĩ

Trĩ chủ yếu có 2 loại, bao gồm trĩ nội (internal hemorrhoids) và trĩ ngoại (external hemorrhoids):

• Trĩ ngoại: Khi búi trĩ xuất phát phía dưới đường lược (hay còn gọi là đường hậu môn-trực tràng), được gọi là trĩ ngoại. Lúc này búi trĩ được phủ bởi lớp biểu mô vảy (squamous epithelium) và nằm bên dưới lớp da bao quanh hậu môn.
• Trĩ nội: Nếu búi trĩ xuất phát phía trên đường lược thì được gọi là trĩ nội, và búi trĩ được bao phủ bởi niêm mạc và lớp biểu mô chuyển tiếp (transitional epithelium).

Phân độ bệnh trĩ: dựa vào sự tiến triển của búi trĩ còn nằm bên trong hay đã sa ra khỏi hậu môn.

• Trĩ độ 1: búi trĩ nằm hoàn toàn trong ống hậu môn.
• Trĩ độ 2: lúc bình thường trĩ nằm gọn trong ống hậu môn, khi rặn đi cầu búi trĩ thập thò hay lòi ít ra ngoài. Khi đi cầu xong đứng dậy búi trĩ tự thụt vào trong.
• Trĩ độ 3: mỗi lần đi cầu hoặc đi lại nhiều, ngồi xổm, làm việc nặng thì búi trĩ lại sa ra ngoài. Lúc này phải nằm nghỉ một lúc búi trĩ mới tụt vào hoặc dùng tay đẩy nhẹ vào.
• Trĩ độ 4: búi trĩ gần như thường xuyên nằm ngoài ống hậu môn.

3. Triệu chứng lâm sàng

3.1. Triệu chứng cơ năng

• Đại tiện ra máu là triệu chứng thường gặp và là lý do để bệnh nhân đến khám bệnh. Máu thường màu đỏ tươi, chảy nhỏ giọt hoặc thành tia ở cuối bãi phân như "cắt tiết gà", đôi khi chảy máu khi va chạm nhẹ, máu chảy kéo dài và thường xuyên là nguyên nhân của thiếu máu trong trĩ.
• Sa búi trĩ ra ngoài ống hậu môn khi đại tiện, đi bộ hoặc ngồi xổm lâu, lúc đầu tự co lên về sau đẩy mới lên và cuối cùng là sa thường xuyên ra ngoài.
• Ngứa hoặc kích thích ở vùng hậu môn do dịch nhầy từ sự bài tiết của niêm mạc ống hậu môn.
• Đau hoặc khó chịu, dao động từ không đau, đau ít đến rất đau do nứt hậu môn, tắc hoặc nghẹt.
• Sưng vùng quanh hậu môn.

3.2. Thực thể

• Thăm trực tràng là động tác bắt buộc khi khám hậu môn trực tràng nói chung và khám trĩ nói riêng. Mục đích của thăm trực tràng không những để chẩn đoán được qua sờ thấy búi trĩ (mềm, ấn vào xẹp) mà còn không để bỏ sót các bệnh lý khác mà trĩ là chỉ là một triệu chứng (ung thư trực tràng) và sơ bộ đánh giá được trương lực cơ thắt hậu môn.
• Cho bệnh nhân ngồi xổm rặn đại tiện để xem mức độ sa và chảy máu của trĩ.
• Soi hậu môn trực tràng: Khi thấy búi trĩ màu tím chân búi trĩ nằm ở vị trí nào so với đường lược có thể thấy cả một vòng lổn nhổn nhiều búi trĩ, ngoài ra còn để phát hiện các bệnh khác.
• Khám toàn thân để phát hiện các bệnh khác mà trĩ chỉ là một biểu hiện.

4. Các phương pháp điều trị

4.1. Nguyên tắc điều trị trĩ

• Không điều trị trĩ triệu chứng, trừ khi có biến chứng.
• Chỉ điều trị trĩ khi có những rối loạn ảnh hưởng tới cuộc sống, lao động và sức khỏe. Tùy theo thương tổn cụ thể của trĩ mà lựa chọn các phương pháp điều trị thích hợp

4.2 Các phương pháp điều trị nội khoa

Điều trị nội khoa được áp dụng cho trĩ độ I và đa số là trĩ độ II.

• Chế độ ăn nhiều chất xơ (rau quả, bột mì, ngũ cốc) và các chất làm mềm phân, uống thêm nước
• Tránh rặn khi tống phân giúp hạn chế sự sa trĩ.
• Ngâm hậu môn trong nước ấm ngày 2-3 lần, mỗi lần 10 phút. Dùng các thuốc đặt hậu môn, các thuốc tăng cường thành mạch.
• Đừng vội cho rằng chảy máu hậu môn-trực tràng bao giờ cũng do trĩ. Cần phải loại trừ ung thư bằng chụp và soi đại tràng
• Thuốc điều trị trĩ: thuốc uống, thuốc mỡ và viên đạn được quảng cáo trên thị trường để ngừa đau, chống chảy máu, chữa trĩ và các bệnh hậu môn trực tràng khác, hiện nay một số thuốc vẫn bán trên thị trường như Grinkor Fort, Proctolog, Daflon
• Y học cổ truyền hiện có nhiều công trình đáng quý, nghiên cứu hoặc nghiên cứu lại một số bài thuốc cổ phương, áp dụng chữa trĩ. Đông y có điểm lợi là sử dụng cây cỏ, dễ kiếm, giá thành rẻ.

4.3. Các phương pháp điều trị ngoại khoa

Các can thiệp thủ thuật

• Thắt dây chun là phương pháp tốt nhất cho trĩ nội độ I và II (không dùng cho trĩ ngoại). Bác sĩ sẽ báo trước cho bạn là khi trĩ rụng, từ ngày 6 đến ngày 10 có thể bị chảy máu nhẹ. Nếu bạn bị đau, bí tiểu và sốt thì cần đến khám lại để loại trừ một hội chứng nhiễm trùng của đáy chậu.
• Tiêm xơ chỉ định cho trĩ độ I và độ II, nhất là cho bệnh nhân bị suy giảm miễn dịch hoặc mắc bệnh đông máu. Thủ thuật tiêm xơ sẽ thực hiện bằng cách bơm 1-2 ml chất làm xơ, là phenol 5%, quinine, urea hydrochloride, polidocanol hay natri tetradecyl sulfate, tiêm bằng kim dưới lớp niêm mạc của búi trĩ.
• Quang đông hồng ngoại chỉ định cho trĩ độ I, II.
• Đốt lase búi trĩ chỉ định cho trĩ độ II.

Lưu ý: Các can thiệp thủ thuật này cần được thực hiện tại các bác sĩ chuyên khoa và cần được thực hiện tại các bệnh viện.

Các can thiệp phẫu thuật

Phẫu thuật kinh điển: Cắt búi trĩ trực tiếp theo các phương pháp Milligan - Morgan, Feguson hay White heat dành cho các trĩ nội độ III và độ IV, các trĩ hỗn hợp hay trĩ có biến chứng.Việc cắt trực tiếp các búi trĩ sẽ làm mất lớp đệm ống hậu môn nên gây ra cho người bệnh bị són phân.Thêm vào đó là việc can thiệp trực tiếp vào búi trĩ sẽ làm tổn thương các đầu mút thần kinh vùng ống hậu môn sẽ làm cho bệnh nhân đau đớn kéo dài.

Phẫu thuật khâu treo triệt mạch trĩ theo phương pháp Longo: Từ năm 1993, tác giả Antonio Longo, phẫu thuật viên người Ý đã đề xướng cắt trĩ bằng phương pháp Longo, sử dụng máy cắt đồng thời khâu nối, bộ dụng cụ này do hãng Johnson&Johnson; sản xuất: PPH03. Đây là dụng cụ dùng một lần nên giá thành không rẻ. Phẫu thuật dựa trên nguyên lý kéo búi trĩ trở lại vị trí bình thường, cắt và khâu phần mạch máu cung cấp làm búi trĩ co nhỏ lại. Vết cắt và khâu nằm trên vùng ít cảm giác của ống hậu môn giúp cho bệnh nhân giảm đau đáng kể sau phẫu thuật.

Ưu điểm: Sau phẫu thuật bệnh nhân có thể trở lại sinh hoạt bình thường sớm nhất. Thời gian nằm viện ngắn nhất (3-4 ngày, trường hợp đặc biệt có thể ra viện trong ngày). Đau sau mổ và lần đại tiện đầu tiên giảm đáng kể so với các phương pháp phẫu thuật khác, Với cắt trĩ theo phương pháp Longo, bệnh nhân chỉ cần sử dụng thuốc giảm đau đường uống, chỉ cảm thấy sự khó chịu nhẹ ở vùng hậu môn.

Phẫu thuật khâu triệt mạch trĩ dưới hướng dẫn của siêu âm doppler (THD): chỉ định cho trĩ nội từ độ I đến độ III. Mục đích là cắt nguồn động mạch chạy dưới niêm mạc để đến các đám rối trĩ làm cho các búi trĩ teo nhỏ lại. Sử dụng thiết bị Doppler để xác định các động mạch trĩ, sau đó thắt các động mạch này bằng các mũi khâu 2 - 3cm trên đường lược. Các búi trĩ sa sau đó sẽ được cố định lại vào trong ống hậu môn bằng các đường khâu vắt theo chiều dọc của ống hậu môn.Kỹ thuật này đơn giản, an toàn, hiệu quả và ít đau sau mổ. Tuy nhiên có trường hợp các mạch trĩ bị bỏ sót

5. Lưu ý khi điều trị trĩ

Bệnh trĩ cần được khám sớm với bác sĩ chuyên khoa hậu môn trực tràng. Tùy vào mức độ tổn thương của bệnh trĩ mà có hướng điều trị thích hợp.

Biến chứng bệnh trĩ cấp tính có thể là đau, nhiễm trùng, chảy máu và bí tiểu. Bệnh trĩ càng lâu không can thiệp điều trị thì biến chứng muộn càng khó kiểm soát. Không nên vì tự ti là bệnh ở vùng kín nên ngại ngùng khi đi khám

Khi bị bệnh trĩ nên ăn gì?

Bệnh trĩ rất phổ biến, nhưng mỗi chúng ta có thể tự phòng ngừa bằng cách có thói quen ăn uống, sinh hoạt khoa học: uống thêm nước, đại tiện đúng giờ tránh ngồi lâu , không nên lạm dụng rượu bia và đồ cay nóng ... Việc này cũng áp dụng để giảm triệu chứng trĩ, hỗ trợ điều trị bệnh.

• Ăn nhiều thực phẩm chứa chất xơ: Những thực phẩm được khuyên dùng gồm: Ngũ cốc nguyên cám (lúa mạch, lúa mì, ngô, gạo lứt, kê, lúa mạch đen, yến mạch...), trái cây, rau củ... giúp tăng khối lượng phân, mềm phân.
• Uống nhiều nước: Nên uống 2 lít nước mỗi ngày cùng các chất lỏng khác, trừ rượu bia để hỗ trợ tiêu hóa và làm mềm phân.

Bệnh trĩ ăn trái cây, hoa quả gì phù hợp?

Hàng ngày mọi người nên ăn đủ lượng chất xơ được khuyến cáo là 25 gr mỗi ngày với nữ và 40 gr mỗi ngày với nam. Bổ sung thêm hoa quả như chuối đu đủ, bưởi...sẽ giúp cải thiện triệu chứng, giảm chảy máu búi trĩ hiệu quả.

Xem thêm: Hướng dẫn chẩn đoán bệnh trĩ

Xem thêm: Hướng dẫn thực hiện quy trình chuyên môn khâu treo triệt mạch trĩ dưới hướng dẫn siêu âm Doppler