Thị xã Nghĩa Lộ nằm trọn trong cánh đồng lớn thứ 2 khu vực Tây Bắc đó là cánh đồng Mường Lò mang đặc trưng khí hậu của vùng Tây Bắc với mùa hè tương đối mát mẻ (so với nền nhiệt độ chung) nhưng mưa nhiều, mùa đông lạnh và khô. Thị xã Nghĩa Lộ được coi là trung tâm kinh tế, văn hóa của khu vực phía tây Yên Bái và là đất tổ người Thái đen Tây Bắc.
Nhắc đến Nghĩa Lộ là nhắc đến một nét văn hóa vô cùng đặc sắc, hấp dẫn, đó là văn hóa Thái. Ở Nghĩa Lộ, đồng bào dân tộc Thái chiếm tới 48% dân số. Các bản làng người Thái vẫn mang vẻ nguyên sơ với những nếp nhà sàn, lối sinh hoạt thường nhật, văn hóa ẩm thực, trang phục, các loại hình văn nghệ dân gian, những điệu dân ca, dân vũ độc đáo, nổi bật là những điệu xòe mê đắm lòng người. Đến với Nghĩa Lộ là đến với mảnh đất giàu truyền thống lịch sử, văn hóa và cách mạng cùng những di tích lịch sử, những truyền thuyết linh thiêng kỳ bí của Nậm Tốc Tát nơi nối liền giữa đất với Mường Trời hay ngược dòng Nậm Thia nghe câu chuyện tình xưa mà đau đáu một niềm yêu.
Du khách sẽ được tham dự những loại hình sinh hoạt văn hóa độc đáo như: Lễ hội “Xên bản xên mường” - tức cúng bản cúng mường, nhằm tri ân các bậc có công khai phá và đấu tranh bảo vệ đất Mường Lò; hội “Hạn khuống”- một hình thức diễn xướng sân khấu sơ khai, nơi trai gái đối đáp giao duyên; dự hội “Lồng tồng”- tức hội xuống đồng, một sinh hoạt độc đáo của cư dân lúa nước, hay ngâm mình thư giãn trong các nguồn suối khoáng có độ nóng hơn 400C; thưởng thức các món ăn dân tộc đa dạng, phong phú và vô cùng hấp dẫn với những món ăn quen thuộc, nổi tiếng của người Thái đen ở Mường Lò như: xôi ngũ sắc, thịt trâu sấy, gà nướng, cá suối, rau rừng, pa pỉnh tộp, rêu suối, thịt lợn chua rang, gỏi thịt lợn, cơm lam, các món thịt nướng… Mỗi món có vị ngon riêng, phản ánh sự đa dạng, tinh tế, đậm đà hương sắc núi rừng Tây Bắc của đồng bào Thái Mường Lò. Trong tiếng “Khắp mơi lảu”, tức hát mời rượu, trong men rượu ngọt dịu, trong chan chứa tình người, du khách cảm nhận được tinh túy của suối ngàn Tây Bắc và những ấn tượng khó phai mỗi khi nhớ về một vùng đất, một vùng người lịch sử và huyền thoại.
Với cảnh quan thiên nhiên tươi đẹp và bản sắc văn hóa độc đáo của nhiều dân tộc thiểu số chung sống lâu đời, Nghĩa Lộ tập trung phát triển du lịch cộng đồng hướng về người dân, để vừa giảm quá tải cho khu vực đô thị chật hẹp, vừa xóa nghèo, tạo thế phát triển du lịch bền vững, gắn với bảo vệ bản sắc văn hóa và môi trường sinh thái địa phương.
Hiện thị xã có khoảng 20 hộ dân đã và đang làm du lịch với hình thức du lịch cộng đồng, tập trung tại bản Đêu, xã Nghĩa An và bản Chao Hạ, xã Nghĩa Lợi. Mô hình du lịch cộng đồng ở thị xã Nghĩa Lộ những năm gần đây đã có những khởi sắc. Với nhiều nỗ lực trong việc quảng bá giới thiệu về một vùng đất văn hóa, tạo ra một sức hút mới đối với nhiều du khách trong và ngoài nước. Hơn nữa đó là sự thay đổi cách nghĩ, cách làm du lịch của người dân và các cấp chính quyền hướng tới giá trị bền vững. Đến với du lịch cộng đồng, du khách còn được ngắm những thiếu nữ Thái với chiếc áo cỏm mềm mại, váy nhung huyền căng tràn sức trẻ, thướt tha như bước ra từ trong câu truyện đón khách bên những khu nhà sàn được đầu tư đầy đủ tiện nghi như: tivi, tủ lạnh, mạng internet. Được tham quan thực tế các nghề thủ công truyền thống, thưởng thức các lễ hội (lễ hội hoa ban, lấy nước, cầu mùa); các làn điệu dân ca, dân vũ (hát giao duyên, tự sự qua hình thức Hạn Khuống); các trò chơi dân gian (leo cột mỡ, đi cầu khỉ, ném còn, đẩy gậy, tó mắc lẹ); hòa mình trong các đội văn nghệ thôn, bản và đặc biệt tổ ẩm thực sẵn sàng phục vụ mỗi khi khách đến thăm.
Với phương châm “Lấy văn hóa dân tộc là nền tảng và kim chỉ nam cho việc tạo ra các sản phẩm du lịch, đồng thời gắn việc khai thác du lịch với bảo tồn văn hóa các dân tộc thiểu số để thu hút du khách, Nghĩa Lộ một miền quê hồn hậu dân dã là một điểm đến hấp dẫn trong hành trình khám phá của du khách tựa hai câu thơ:
Mường Lò gạo trắng nước trong
Ai đi đến đó lòng không muốn về.
Một số hình ảnh du lịch Nghĩa Lộ - Yên Bái
