Các xét nghiệm chẩn đoán hình ảnh là gì?
Xét nghiệm chẩn đoán hình ảnh là phương tiện giúp các bác sỹ quan sát điều gì xảy ra bên trong cơ thể bệnh nhân. Các xét nghiệm này sử dụng các dạng năng lượng (ví dụ: tia X, sóng siêu âm, các hạt phóng xạ hoặc sóng từ trường) xuyên qua cơ thể bệnh nhân. Các mô của cơ thể thay đổi các sóng năng lượng đó để tạo ra ảnh. Các hình ảnh này phản ảnh các cơ quan bên trong cơ thể. Nhờ đó các bác sỹ có thể nhận ra những thay đổi có thể là do các bệnh hoặc do ung thư gây ra.
Mục đích của các xét nghiệm CĐHA
Các xét nghiệm CĐHA được sử dụng để đánh giá bệnh ung thư theo nhiều cách:
- Để chẩn đoán ung thư ở giai đoạn sớm (khi khối u còn nhỏ và chưa lan tràn), khi bệnh nhân chưa có triệu chứng nào. Khi ấy chúng ta gọi là các xét nghiệm chẩn đoán sớm hay xét nghiệm tầm soát.
- Để phát hiện khối u, bướu nếu bệnh nhân đã có triệu chứng. Xét nghiệm CĐHA được sử dụng để xác định những triệu chứng này gây ra bởi ung thư hay do các bệnh lý khác.
- Dự đoán xem một khối u có thể là ung thư hay không. Điều này giúp các bác sỹ quyết định có cần làm sinh thiết hay không. (Sinh thiết là xét nghiệm lấy một mảnh nhỏ của khối u và đánh giá dưới kính hiển vi.). Sinh thiết luôn luôn cần thiết để khẳng định một khối u là ung thư.
- Để xác định khối u ở vị trí nào, độ sâu bao nhiêu bên trong cơ thể. Điều này sẽ hữu ích khi cần phải làm sinh thiết.
- Để chẩn đoán giai đoạn của ung thư (nghĩa là xác định ung thư đã di căn chưa, di căn đến đâu).
- Để lập kế hoạch điều trị bệnh, chẳng hạn xác định vị trí cần tập trung khi xạ trị.
- Để đánh giá là khối u thu nhỏ, giữ nguyên, hay tiến triển sau khi điều trị. Thông tin này giúp đội ngũ bác sỹ đánh giá đáp ứng của phương pháp điều trị.
- Để đánh giá xem bệnh ung thư có tái phát sau khi đã điều trị hay không.
Các xét nghiệm CĐHA chỉ là một phần trong quá trình chẩn đoán và điều trị bệnh. Để hoàn thiện quá trình chẩn đoán, bác sỹ sẽ hỏi bệnh sử (hỏi các câu hỏi về triệu chứng và các yếu tố nguy cơ của bệnh nhân), khám lâm sàng, và chỉ định xét nghiệm máu hay các xét nghiệm cận lâm sàng khác.
Các bác sỹ cũng sẽ chỉ định chụp X-Quang hay các xét nghiệm CĐHA khác trước khi bắt đầu điều trị. Những hình ảnh này sau đó được sử dụng để theo dõi các thay đổi trong suốt quá trình điều trị và được gọi là các đánh giá cơ sở bởi vì cho thấy mọi thứ trông như thế nào vào thời điểm ban đầu. Các hình ảnh đánh giá cơ sở dùng để so sánh với các hình ảnh sau này giúp nhận định kết quả của điều trị theo thời gian.
Các xét nghiệm CĐHA không phải là hoàn hảo
Xét nghiệm CĐHA có thể rất hữu ích, nhưng cũng có những hạn chế. Ví dụ, trong hầu hết các trường hợp, nếu chỉ dùng những xét nghiệm này sẽ không đủ để khẳng định một thay đổi trong cơ thể là do bệnh ung thư hay không.
Các xét nghiệm CĐHA có thể phát hiện khối u nhưng không xét nghiệm CĐHA nào có thể phát hiện được một tế bào ung thư đơn lẻ hay thậm chí một số tế bào ung thư. Trên thực tế, cần tới vài triệu tế bào để tạo ra một khối u đủ lớn để có thể phát hiện được trên một xét nghiệm CĐHA. Điều này giải thích tại sao bệnh nhân vẫn cần điều trị tiếp tục để tiêu diệt hết tất cả các tế bào ung thư còn sót lại kể cả khi không nhìn thấy khối u nào nữa trên xét nghiệm CĐHA. Dù là chỉ còn một tế bào ung thư, theo thời gian, vẫn có thể phát triển thành một khối u và một lần nữa trở nên đủ lớn để gây ra các vấn đề và/hoặc quan sát được trên xét nghiệm CĐHA. Mặt khác, đôi khi các xét nghiệm CĐHA có thể phát hiện các tổn thương trông giống ung thư, nhưng thực tế các xét nghiệm tiếp theo (chẳng hạn sinh thiết) lại chỉ ra rằng tổn thương đó không phải ung thư.
Ai tiến hành các xét nghiệm CĐHA và ai sẽ đọc kết quả?
Xét nghiệm CĐHA có thể thực hiện bởi bác sỹ, kỹ thuật viên, hoặc một nhân viên y tế khác. Xét nghiệm này có thể được thực hiện ở bệnh viện, phòng khám hoặc trung tâm chẩn đoán hình ảnh. Ở các trung tâm y khoa lớn, các xét nghiệm CĐHA thường được tiến hành tại khoa Chẩn đoán hình ảnh hoặc khoa Y học hạt nhân.
Bác sỹ chẩn đoán hình ảnh là bác sỹ được đào tạo chuyên về các kỹ thuật hình ảnh; họ thường là người đọc các kết quả. Bác sỹ CĐHA sẽ viết các kết luận về các tổn thương và gửi kết quả cho bác sỹ điều trị. Một bản sao của kết luận này sẽ được gửi cho bệnh nhân. Các bác sỹ khác (bác sỹ ung thư, phẫu thuật viên…) cũng có thể đọc hình ảnh.
Các loại xét nghiệm CĐHA
Có nhiều phương pháp được sử dụng để chụp hình ảnh về những gì xảy ra trong cơ thể bệnh nhân:
- Chụp cắt lớp vi tính (CT scanner)
- Chụp cộng hưởng từ (MRI)
- Chụp cộng hưởng từ vú
- X-Quang và các xét nghiệm chụp ảnh phóng xạ khác
- Nhũ ảnh
- Các ảnh chụp Y học hạt nhân (chụp xạ hình xương, chụp PET, chụp xạ hình tuyến giáp, chụp xạ tâm thất ký, chụp xạ hình Gallium)
- Siêu âm
Bác sỹ sẽ đề xuất các xét nghiệm tùy thuộc vào một số yếu tố, ví dụ:
- Vị trí khối u và loại khối u. Một số xét nghiệm CĐHA sẽ đánh giá tốt hơn các xét nghiệm CĐHA khác ở những vị trí nhất định trên cơ thể.
- Có cần thực hiện sinh thiết hay không
- Tuổi, giới tính và tình trạng sức khỏe chung của bệnh nhân
- Sự cân bằng giữa lợi ích, tác dụng phụ và yếu tố nguy cơ
- Nguyện vọng của bệnh nhân
- Chi phí
Hãy trao đổi với bác sỹ nếu bạn có câu hỏi về một xét nghiệm mà họ chỉ định. Có thể bạn muốn bác sỹ giải thích về lý do cần thực hiện, ý nghĩa của xét nghiệm, ưu điểm và nhược điểm, và các lựa chọn thay thế. Bạn cũng nên hỏi thêm về chi phí, liệu các xét nghiệm có được bảo hiểm chi trả hay không. Bạn có cần sự đồng ý của công ty bảo hiểm trước khi thực hiện xét nghiệm hay không.
Nguồn: Dịch từ www.cancer.org Hiệp hội Ung thư Hoa kỳ
Đường dẫn: https://www.cancer.org/treatment/understanding-your-diagnosis/tests/imaging-radiology-tests-for-cancer.html
Biên dịch: BSNT. Phạm Anh Đức, Đơn nguyên Xạ trị theo yêu cầu, Bệnh viện Ung bướu Hà Nội
Hiệu đính: Ths. Bs. Nguyễn Thanh Hằng - Phòng HTQT&NCKH
